بازار انحصار کاملبازار انحصار کامل ساختاری از بازارهای انحصاری است که تنها یک بنگاه در عرصه بازار محصول را عرضه می‌کند. در این بازار عدم امکان ورود و خروج بنگاه‌های دیگر به این صنعت، عدم‌وجود کالاهای جانشین با کالای مورد نظر، وجود اطلاعات کامل از حال و آینده قیمت‌ها و هزینه‌های تولید انجام می‌شود. فهرست مندرجات۲ - شاخص قدرت انحصاری ۳ - شرایط بازار انحصار کامل ۴ - منحنی تقاضای انحصارگر ۵ - منحنی عرضه انحصارگر ۶ - تعادل بلند مدت انحصارگر ۷ - مقایسه تعادل بلندمدت بازار رقابت کامل و انحصار کامل ۸ - تبعیض قیمت توسط انحصارگر ۸.۱ - تبعیض قیمت درجه اول ۸.۲ - تبعیض نوع دوم ۸.۳ - تبعیض نوع سوم ۹ - کنترل انحصار ۱۰ - پانویس ۱۱ - منبع ۱ - تعریف انحصارکلمه انحصار Monopoly یونان و از دو کلمه monos به معنای "تک" و polein به معنای فروش تشکیل شده است. انحصار کامل نوعی از ساختار بازار است که در آن تنها یک فروشنده محصول وجود دارد و جانشین‌هایی که بتوانند تمام نیاز بازار را تامین کنند وجود ندارد. [۱]
فرانک، رابرت. اچ، اقتصاد خرد، ترجمه حمید آماده و ذکریا فرج زاده، ترهان، دانشگاه علامه تهران، ۱۳۹۰ف چاپ اول، ص۵۲۹.
هر چه کالای تولیدی انحصارگر جانشین کمتری داشته باشد گفته می‌شود قدرت انحصاری انحصارگر بیشتر است. اگر کالای تولیدی انحصارگر اصلا جانشین نداشته باشد دراین صورت قدرت انحصاری انحصارگر بی‌نهایت است.۲ - شاخص قدرت انحصاریدر اقتصاد برای محاسبه درجه انحصار از شاخص لرنز استفاده می‌شود که از رابطه زیر محاسبه می‌شود: اگر تقاضا عمودی باشد کشش صفر است و قدرت انحصاری بی‌نهایت است. و اگر تقاضا افقی باشد کشش بی‌نهایت و قدرت انحصاری صفر است. [۲]
محمدی، تیمور، اقتصاد خرد، تهران، موسسه عالی پارسه، ۱۳۸۷، چاپ پنجم، ص۱۰۸.
۳ - شرایط بازار انحصار کاملبرای کالاهای همگن تنها یک فروشنده وجود داشته باشد. برای کالا یا خدمت عرضه شده در بازار جایگزین مناسبی وجود نداشته باشد. قدرت (کامل) قیمت‌گذاری دارد. از آنجایی که انحصارگر تنها فروشنده در بازار است لذا به طور مستقیم رقیبی ندارد که آن کالا را تولید و بفروشد اما در عین حال رقابت غیرمستقیم در خصوص آنان مطرح است؛ زیرا اولا تمامی کالاها در خصوص داشتن سهمی از بودجه مصرف کننده با هم رقابت می‌کنند در نتیجه انحصارگر جهت به دست آوردن سهمی از پول‌های مصرفی مصرف کننده باید تلاش کند. ثانیا در حالی‌که هیچ جانشین خوبی بذای کالاهای انحصاری وجود ندارد اما برخی از کالا در صورت افزایش قیمت جانشین خوبی برای کالای انحصاری محسوب می‌شوند. [۳]
موریس، اس چارلز و فیلیپس، اون. آر، تحلیا اقتصادی نظریه و کاربردها، ترجمه حسن سبحانی، تهران انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۵، چاپ ششم، ص۸۵.
ورود افراد به بازار به یک یا چد دلیل زیر محدود گردد: الف) تقاضا برای کالا و خدمت تولید شده در صنعت محدود بوده و بازار قدرت جذب کالاهای تولید شده، فقط توسط یک واحد تولیدی را دارد. ب) واحد تولیدی موجود، قیمت فروش کالا را به گونه‌ای انتخاب نموده است که ورود برای سایر واحدهای تولیدی به بازار سودآور نمی‌باشد. ج) واحد تولیدی موجود، عرضه و فروش مواد اولیه اساسی برای تولید کالا را کنترل می‌کند، یا از طریق دیگری روش تولید و تکنولوژی لازم برای تولید کالا را در انحصار خود در آورده است. د) واحد تولیدی از طرف دولت اجازه تولید انحصاری کالا را داشته ویا به وسیله مقررات بازرگانی مانند حقوق گمرکی برای تولید انحصاری کالا، به وسیله دولت از واحد تولیدی حمایت می‌شود. [۴]
دولتشاهی طهماسب، محتشم، مبانی علم اقتصاد: اقصاد خرد، اقتصاد کلان، تهران، انتشارات خجسته، ۱۳۷۲، چاپ چهارم، ص۱۲۸-۱۳۳.
۴ - منحنی تقاضای انحصارگرتفاوت کلیدی بین بنگاه رقابتی و انحصارگر در توانایی تعیین قیمت محصول است. یک بنگاه رقابتی سهمی اندک از بازار را در اختیار دارد بنابراین برای تصمیم‌گیری خود در مورد تولید مجبور است از قیمت بازار تبعیت کند. بر عکس چون انحصارگر تنها تولید کننده بازار است می‌تواند با تغییر عرضه، قیمت کالا را به دلخواه خود تغییر دهد. برهمین اساس منحنی تقاضای بنگاه برای بازار رقابتی خط افقی و برای بازار انحصاری به صورت شیب منفی است. [۵]
منکیو، گریگوری، مبانی علم اقتصاد، حمیدرضا ارباب، تهران، نشر نی، ۱۳۹۸۸، چاپ دوم، ص۳۴۳.
[۶]
فرجی، یوسف، تئوری اقتصاد خرد، تهران، شرکت چاپ و نشر بازرگانی، ۱۳۸۵، چاپ هفتم، ص۲۵۹.
در حالت رقابتی اگر موسسه‌ای اقدام به افزایش قیمت نماید کلیه مشتریان را از دست خواهد داد اما در حالت انحصاری موسسه به لحاظ آنکه تنها تولیدکننده در بازار است لذا منحنی تقاضا همان تقاضای بازار و با شیب منفی است و انحصارگر روی بازار و قیمتی که مطالبه می‌کند کنترل قیمت قابل توجهی دارد. [۷]
فرانک، رابرت. اچ، اقتصاد خرد، ترجمه حمید آماده و ذکریا فرج زاده، ترهان، دانشگاه علامه تهران، ۱۳۹۰ف چاپ اول، ص۵۲۹-۵۳۰.
۵ - منحنی عرضه انحصارگراز آنجایی که انحصارگر نظیر یک تولیدکننده در شرایط رقابتی، گیرنده قیمت نیست لذا ارتباط منحصر به فردی بین مقدار عرضه شده و قیمت در شرایطی که منحنی تقاضا منتقل می‌شود وجود ندارد در نتیجه اگر چه ممکن است انحصارگر در یک دوره و با یک منحنی تقاضا مقدار Q۱ را با قیمت P۱ بفروشد اما در دوره دیگر وقتی منحنی تقاضا منتقل می‌گردد با همین قیمت Q۱ قیمتP۲ را می‌فروشد. لذا برای یک مقدار ثابتQ۱ دو قیمت متفاوت وجود دارد لذا می‌توان گفت که برای انحصارگر منحنی عرضه‌ای وجود ندارد. [۸]
فرجی، یوسف، تئوری اقتصاد خرد، تهران، شرکت چاپ و نشر بازرگانی، ۱۳۸۵، چاپ هفتم، ص۲۷۲.
۶ - تعادل بلند مدت انحصارگرانحصارگر وقتی به تعادل می‌رسد که حداکثر سود را به دست آورد. به دست آوردن حداکثر سود توسط انحصارگر وقتی عملی می‌گردد که بتواند مقدار تولیدی را انتخاب نماید که به ازاء آنLMC =MR SMS= باشد. اثبات این موضوع شبیه تعادل واحد تولیدی در بازار رقابت کامل است. تا وقتی که فروش یک واحد اضافی مبلغی بیش از هزینه تولید آن واحد اضافی در برداشته باشد، فروش آن واحد سودآور می‌باشد و سود کل صعودی (یا زیان کل نزولی) خواهد بود. ۷ - مقایسه تعادل بلندمدت بازار رقابت کامل و انحصار کاملاز نظر سود؛ در بازار رقابت کامل سود حتما صفر است ولی در بازار انحصار کامل سود ممکن است صفر باشد؛ از نظر قیمت؛ در بازار رقابت کامل قیمت برابر با Min LAC ولی در بازار انحصار کامل قیمت حتما از Min LAC بیشتر است و امکان ندارد P=MinLAC شود؛ از نظر هزینه؛ تولید حتما در بازار رقابت کامل تولید در Min LAC صورت می‌گیرد، ولی در بازار انحصار کامل تولید ممکن است در. Min LAC صورت بگیرد یا تولید در Min LAC صورت نگیرد. معلوم نیست. از نظر اضافه [[|رفاه]]؛ در بازار رقابت کامل اضافه رفاه مصرف کننده و جامعه از بازار انحصاری حتما بیشتر است. از نظر سود؛ انحصارگر در صورتی در Min LAC تولید می‌کند که MR از Min LAC بگذرد. انحصارگر اگر در Min LAC تولید کند Min LAC [۹] محمدی، تیمور، اقتصاد خرد، تهران، موسسه عالی پارسه، ۱۳۸۷، چاپ پنجم، ص۱۱۴-۱۱۵. ۸ - تبعیض قیمت توسط انحصارگرتا به حال چنین فرض می‌شد که انحصارگر تمام تولیداش را با یک قیمت بفروشد اما واقعیت این است که موسسات انحصاری اغلب تولیدات خود را با قیمت‌های متفاوتی به خریداران عرضه می‌کنند. چنانچه انحصارگر بتواند یک کالا را به قیمت‌های مختلفی بفروشد به عنوان تبعیض قیمت (Price discrimination) شناخته شده است. پیگو اقتصاددان انگلیسی در کتاب اقتصاد رفاه خود با توجه به قدرت انحصارگر سه درجه از تبعیض قیمت را بیان نموده است. [۱۰]
فرجی، یوسف، تئوری اقتصاد خرد، تهران، شرکت چاپ و نشر بازرگانی، ۱۳۸۵، چاپ هفتم، ص۲۸۲-۲۸۶.
۸.۱ - تبعیض قیمت درجه اولتبعیض قیمت درجه اول (Perfect price discrimination) که تبعیض قیمت کامل نیز نامیده می‌شود وقتی اتفاق می‌افتد که انحصارگران این توانایی را داشته باشند که برای هر واحد از تولیداتشان قیمت‌های متفاوتی را از مصرف کننده مطالبه کنند. ۸.۲ - تبعیض نوع دومدر تبعیض نوع دوم (Second degree price discrimination)، برای هر دسته یا چند واحد از کالا و خدمات یک قیمت را از مصرف کننده دریافت می‌نماید. به عبارت دیگر اگر در تبعیض درجه اول انحصارگر این توانایی را دارد که تمام مازاد مصرف کننده را به خود اختصاص دهد، در این حالت تنها بخشی از مازاد مصرف‌کننده را دریافت می‌کند. ۸.۳ - تبعیض نوع سومدر تبعیض نوع سوم (Third degree price discrimination) انحصارگر به منظور حاکثر کردن سود بازار را به دو بخش یا بیشتر تفکیک کرده و در هر بخش از مصرف کننده‌گان قیمت متفاوتی را دریافت می‌کند و به عنوان مثال کارخانه تولید کننده تویوتا ممکن ایست اتومبیل‌های خود را در داخل به یک قیمت و در خارج از کشور به قیمت کتفوتی در اختیار مصرف کننده‌گان قرار دهد. ۹ - کنترل انحصارمعمولا دولت‌ها انحصارگرهار را از دو طریق کنترل می‌نمایند: قیمت‌گذاری؛ یک روش این است که دولت سقفی را برای قیمت محصول تعیین می‌کند و تولید کننده نمی‌تواند، و یا، اجازه ندارد که کالا را بیشتر از این قیمت به فروش برساند و دولت نیز ابزار لازم را برای کنترل د ر اختیار دارد. مالیات یکی دیگر از روشهای کنترل بازارهای انحصاری وضع مالیات بر تولیدکننده می‌باشد. مالیات به صورت‌های مختلف (مانند مالیات ثابت، مالیات بر واحد، مالیات بر سود، مالیات بر قیمت) وضع می‌شود. [۱۱]
محمدی، تیمور، اقتصاد خرد، تهران، موسسه عالی پارسه، ۱۳۸۷، چاپ پنجم، ص۱۱۵.
۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «بازار انحصار کامل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۱/۲۳. |